Het is tijd om het erfgoed van academisch protest te verzamelen en veilig te stellen voor de toekomst. Over de Muur roept op om foto’s van protestborden en ander materiaal te uploaden in Zenodo.
In 2018 maakte ik mijn eerste academische protestbord voor een demonstratie van WOinActie, de beweging die opkomt voor de belangen van het Nederlandse universitair onderwijs en wetenschappelijk onderzoek. In het programma waar ik als schrijvende academicus het beste bekend mee ben, Word, maakte ik een aan mijn vakgebied gerelateerd ontwerp dat ik op kantoor uitprintte. Thuis knutselde ik verder met karton en een houten stokje, dat inmiddels gesneuveld is. Sindsdien heeft het bord me naar meerdere protestacties vergezeld. Door de huidige nieuwe bedreigingen van het hoger onderwijs was het tijd voor een nieuw bord en hebben beide een vast plekje in mijn thuiskantoor. Je kunt immers niet vaak genoeg herinnerd worden aan het belang van waardige werkomstandigheden, duurzame wetenschap en solidariteit.
De afgelopen jaren is er veel geprotesteerd binnen het hoger onderwijs, niet alleen tegen bezuinigingen maar bijvoorbeeld ook uit solidariteit met Palestina. Ik stel me dan ook voor dat meer medewerkers en studenten demonstratiememorabilia in hun kamers hebben staan, klaar voor een volgend protest of verworden tot activistische wanddecoratie. Deze objecten zijn waardevol als tastbare persoonlijke herinneringen, maar net zoals gezamenlijke actie krachtiger is dan individuele actie, zou een collectieve herinnering aan academisch protest niet mogen ontbreken.
Kortom: tijd om het erfgoed van academisch protest actief te verzamelen en veilig te stellen voor de toekomst. Hoewel protestborden over het algemeen niet met het oog op de eeuwigheid gemaakt zijn, hebben ze een belangrijke documentatiewaarde. Zo kunnen ze waardevol zijn voor onderzoekers die zich bezighouden met de geschiedenis van protestbewegingen en voor tentoonstellingsmakers die het thema willen belichten. Ook kan ons protesterfgoed als inspiratiebron voor toekomstige bewegingen dienen. In het verleden hebben actievormen en -repertoires (proteststijlen) van verschillende actiegroepen en sociale bewegingen elkaar regelmatig beïnvloed. De Parijse Commune van 1871 bijvoorbeeld greep niet alleen terug op de Commune van 1792, die weer middeleeuwse inspiratiebronnen had, maar is ook van invloed geweest op activisten in 1968 en de Occupy Wall Street beweging van 2011. Het rode vierkantje, in Nederland symbool voor het academisch protest, is ten tijde van de Maagdenhuisbezetting overgenomen van de studentenbeweging in Quebec en door WOinActie omarmd. Ann Rigney noemt dit samenspel van activisme en herinnering ‘civic memory’. Het verzamelen en archiveren van protesterfgoed kan de verbindingen tussen verschillende sociale bewegingen blootleggen en aanmoedigen.
Zo’n verzameling zou zich niet hoeven te beperken tot protestborden. Er is meer materiaal erfgoed dat tijdens en ter aankondiging van academisch protest is gebruikt: denk aan posters, flyers, stickers, speldjes met rode vierkantjes, (goed gewassen) mondkapjes van Normaal Academisch Peil, vlaggen en tenten die zijn gebruikt tijdens bezettingen. Daarnaast is er een overvloed aan digitaal foto- en videomateriaal dat een goed beeld van de acties geeft. Om dit erfgoed te contextualiseren zou het ook interessant zijn verslaglegging en interviews met organisatoren en demonstranten te archiveren.
Enkele Nederlandse protestbewegingen kennen al dergelijke initiatieven. Het Scheepvaartmuseum riep in 2019 op om protestborden gebruikt tijdens de Klimaatstaking in Den Haag in te leveren, om ze te ‘recyclen’ en een plek te geven in de interactieve ruimtes bij twee klimaatgerelateerde tentoonstellingen. The Black Archives zette een oproep uit om verhalen en objecten over de geschiedenis van verzet tegen zwarte piet in te sturen voor de tentoonstelling Facing Blackness: Van Zwarte Piet is Zwart Verdriet tot Zwarte Piet Is Racisme. Tivoli Vredenburg verzamelde in 2020 protestborden van een Black Lives Matter-demonstratie in Utrecht om ze in postervitrines tentoon te stellen. Hoewel het in deze gevallen niet duidelijk is wat er na de tentoonstellingen met het materiaal is gebeurd, zijn er ook voorbeelden van duurzaam verzamelen van protesterfgoed voor de toekomst. Atria verzamelde protestborden van de Women’s March 2020, waarbij de borden werden gefotografeerd voor het beeldarchief en een selectie als fysiek object werd opgenomen in de collectie Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging (IAV). Hoewel niet direct gericht op activisme is het project ‘Archiving Covid-19 Communities’ van UvA-onderzoekers Julia Noordegraaf en Tobias Blanke, dat bronnen van ervaringen van de coronacrisis verzamelt, interessant als voorbeeld van het actief documenteren van huidige maatschappelijke ontwikkelingen.
Het zou mooi zijn als een Nederlandse organisatie een dergelijk verzamelinitiatief zou starten voor het erfgoed van academisch protest. Het Stadsarchief Amsterdam heeft bijvoorbeeld in samenwerking met voormalige bezetters van het Maagdenhuis in 2015 het digitale archief van de bezetting ontsloten. Op nationaal niveau vinden we fotomateriaal van Nederlandse historische academische protesten in het Nationaal Archief en van nationale en internationale protesten in het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Een systematisch project om protesterfgoed gerelateerd aan het hoger onderwijs te verzamelen is er echter nog niet.
Over de Muur wil hier niet op wachten, maar vast een begin maken met verzamelen binnen de mogelijkheden van de beschikbare middelen. We roepen individuen en actiegroepen op om foto’s van protestmateriaal te uploaden in Zenodo. Dat kan via de Zenodo-community Academisch Protesterfgoed – Over de Muur. Daar vind je ook de instructies voor het uploaden. We rekenen op jullie actiebereidheid!
Literatuur
Lorena Anton, ‘Cultural Memory,’ in Protest Cultures: A Companion, red. Kathrin Fahlenbrach, Martin Klimke en Joachim Scharloth (New York: Berghahn, 2016), 130-136.
Marian van der Klein en Saskia Wieringa (red.), Alles kon anders. Protestrepertoires in Nederland, 1965-2005 (Amsterdam: Aksant Academic Publishers, 2006).
Ann Rigney, ‘Remembering Hope: Transnational Activism Beyond the Traumatic,’ Memory Studies 11 (2018) 368-380.
Lieke Smits is mediëvist en kunsthistoricus verbonden aan de Universiteit Leiden.