Over de Muur
  • Geschiedenis actueel
  • Historisch bedrijf
  • Over ons
  • Voor auteurs
  • Nieuwsbrief

Is brexit de nieuwe Poolse landdag?

29 januari 2019 by Paul Hulsenboom

De Nederlandse reacties op het ‘brexit-circus’ doen denken aan achttiende-eeuws commentaar op Polen-Litouwen, betoogt Paul Hulsenboom. Een vergelijking met de ‘Poolse landdag’ maakt duidelijk wat het gevaar is van gepercipieerde politieke wanorde en een slecht internationaal imago.

De ontwikkelingen rond de aanstaande brexit trekken deze dagen overal de aandacht. In verschillende media wordt daarbij geregeld gewag gemaakt van de besluiteloosheid en verdeeldheid die heersen in het Britse parlement. Bovendien valt het op hoe rumoerig een debat er in het Britse Lagerhuis aan toe kan gaan, vooral in vergelijking met debatten in de Tweede Kamer. De mister speaker, wiens weinig benijdenswaardige taak het is om als voorzitter de orde in het Lagerhuis te bewaren, is inmiddels uitgegroeid tot een internationale beroemdheid.

De Nederlandse reacties op de penibele situatie van de Britten variëren van oprechte verbazing tot half verhuld leedvermaak. De NRC sprak na de verwerping van May’s deal van ‘een dramatisch, fascinerend maar ook zorgwekkend schouwspel’. Bert Wagendorp stelde in de Volkskrant van 14 januari dat ‘het feest van de democratie […] in Engeland [is] uitgelopen op een ordinaire dronkemansparty waar de gasten in de gordijnen hangen en elkaar de tent uitvechten. Met democratie heeft het allemaal weinig meer te maken’. Enkele dagen later schreef hij dat deze ‘totale politieke puinhoop’ een dokter nodig heeft: het trotse en ooit zo machtige Verenigd Koninkrijk lijkt wel een ijlende patiënt.

Hoe langer het ‘brexit-circus’ aanhoudt, des te sneller brokkelt de internationale status van de Britten af. Waar dat in het uiterste geval toe kan leiden, wordt duidelijk als we een blik werpen op de geschiedenis. De verbaasde en enigszins spottende reacties op het Britse schouwspel doen namelijk sterk denken aan de achttiende eeuw, toen een ander Europees land internationaal de wenkbrauwen deed fronsen.

Vergadering van de Sejm in de regeerperiode van koning August II. Bron: Wikipedia

Het Pools-Litouwse Gemenebest, eeuwenlang een van de grootste staten van het continent, had een staatsbestel dat sterk verschilde van de meeste andere landen. De koning deelde zijn macht namelijk met de adel, die prat ging op zijn privileges en vrijheden. Om een absolute monarchie te voorkomen, hadden de Poolse edelen gekozen voor een systeem waarin individuele vrijheid voorop stond. Door gebruik te maken van het zogenaamde liberum veto, kon ieder parlementslid de Sejm-vergadering beëindigen en op die manier besluitvorming tegengaan. De Polen waren trots op wat zij hun Gouden Vrijheid noemden.

In de loop van de achttiende eeuw werden de nadelen van dit op vrijheidsidealen gebaseerde systeem echter pijnlijk zichtbaar. Wat was begonnen als een middel om machtsbeluste individuen (met name de koning) in toom te houden, werd in de loop van de tijd een instrument waarmee iedere edelman het parlementaire proces kon platleggen. Buitenlandse inmenging in de binnenlandse politiek van Polen-Litouwen was aan de orde van de dag. De gemoederen liepen tijdens een Poolse rijksdag – ook wel Poolse landdag genoemd – daarom geregeld hoog op.

Zelfs voor de van oudsher vrijheidslievende Nederlanders was de verregaande Poolse hang naar vrijheid te veel van het goede. Al snel begon men Polen niet met vrijheid, maar met wanorde en anarchie te associëren. In de jaren twintig van de achttiende eeuw dreef de satiricus Jacob Campo Weyerman de spot met de ‘Poolsche landdag’, die volgens hem steevast uitliep op een bloederige vechtpartij. Tegen het einde van de eeuw wist iedere Nederlander wat met een Poolse landdag bedoeld werd: ordeloosheid en chaos. ‘Alles is verloren, als de vryheid in buitensporigheid veranderd (…) Een Volk dat al te vry wil zyn, geeft aan deszelfs naburen gelegenheid, om het ketenen te smeden’, schreef een Nederlandse commentator op de situatie van Polen in 1783.

Het is geen toeval dat de ook nu nog dominante ideeën over een vooroplopend West-Europa en een achterlopend Oost-Europa in dezelfde tijd hun intrede deden. De wanorde die men al dan niet terecht in Polen-Litouwen meende te ontwaren, werd bovendien als ‘ziekte’ bestempeld (de medische terminologie van Wagendorp staat dus niet op zichzelf). Voor buitenstaanders legitimeerde dit als het ware de oplossing voor de kwaal: de stapsgewijze opdeling van Polen-Litouwen tussen Pruisen, Rusland en het Habsburgse Oostenrijk. In 1795 verdween het land uiteindelijk volledig van de kaart van Europa. Met een parafrase op Francis Bacon zouden we kunnen stellen dat de ziekte was verholpen, maar de patiënt was overleden.

Natuurlijk zijn er grote verschillen aan te wijzen tussen het Verenigd Koninkrijk van nu en het Pools-Litouwse Gemenebest van toen, al was het maar het feit dat de Britten tegenwoordig geen sabels naar het Lagerhuis meenemen. Daarnaast zijn er wel meer landen die tot op het bot verdeeld zijn (bijvoorbeeld de Verenigde Staten, of het huidige Polen zelf). Maar de Nederlandse reacties op de chaotische situatie die in de Britse politiek is ontstaan naar aanleiding van een sterke hang naar vrijheid en onafhankelijkheid vertonen opvallende gelijkenissen met de reacties op het achttiende-eeuwse Polen-Litouwen.

In beide gevallen vormen de commentaren een mengeling van verbazing, medelijden en spot. Net als in het verleden wordt (vermeende) anarchie ook nu afgestraft met een aantasting van internationaal aanzien. Bij Wagendorp zien we zelfs de terugkeer van het medicaliserende vertoog, inclusief de bijbehorende machtsverhoudingen: degene die de diagnose stelt, staat als vanzelf boven de patiënt.

Ook al is er van eenheid bepaald geen sprake – denk bijvoorbeeld aan de onvrede onder de Schotten –, het Verenigd Koninkrijk loopt vooralsnog niet het risico te worden opgedeeld door andere landen. Maar als het voorbeeld van de Poolse landdag iets laat zien, dan is het wel hoe slecht een al dan niet terecht geobserveerde chaos kan zijn voor de beeldvorming, en hoe slecht deze negatieve beeldvorming kan zijn voor het welzijn van een land. Echt zorgelijk wordt het voor de Britten, als we een chaotische situatie over enige tijd niet meer omschrijven als een Poolse landdag, maar als een brexit.

Paul Hulsenboom is promovendus aan de afdeling Nederlandse Taal en Cultuur van de Radboud Universiteit Nijmegen. Zijn onderzoek richt zich op Vroegmoderne Nederlandse beeldvorming over Polen-Litouwen en Pools-Litouwse beeldvorming over de Nederlandse Republiek.

Dit delen:

  • Klik om te delen met Twitter (Wordt in een nieuw venster geopend)
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend)

Gerelateerd

Posted in: Geschiedenis actueel Tagged: politiek en geschiedenis, vroegmoderne geschiedenis
Over de Muur op Twitter @overmuur
RT @suzezij: Wat kunnen we leren van de Britse universiteitsstaking? De #WOinActie campagne 'is een stap in de juiste richting, maar heeft…

- 8 days ago

h J R
Over de Muur op Twitter @overmuur
RT @GuidovMe: Waarom écht staken nodig is - mijn betoog op @OverMuur over de huidige stakingen in het Britse Hoger Onderwijs en waarom Ned…

- 8 days ago

h J R

Meest recente berichten

  • Waarom écht staken nodig is
  • Gert-Jan Segers morrelt aan vrijheden van minderheden en critici
  • Seksueel ‘ongepast’ gedrag is volgens sommigen nog steeds de schuld van de vrouw
  • Na 30 jaar is het tijd om ook die andere muur af te breken
  • Het veranderende ideaal achter duidelijke overheidstaal

Tags

aanvraagdruk activisme dekoloniale geschiedenis Digitale geschiedenis diversiteit Familiegeschiedenis FNV gender gezondheid Historicus aan het woord historisch bedrijf internationalisering klimaatverandering koloniale geschiedenis letterkunde maatschappelijke dienstverlening memory studies mentale dekolonisatie middeleeuwen Middeleeuwse geschiedenis migratiegeschiedenis moderne geschiedenis nationalisme Nederlandse identiteit onderwijs open access oude geschiedenis politiek en geschiedenis publicatiedruk racisme seksisme slavernij tentoonstelling Tweede Wereldoorlog valorisatie vroegmoderne geschiedenis vroegmoderne tijd Werkdruk wetenschap en media wetenschap en ondernemerschap wetenschap en politiek

Archief

  • december 2019
  • november 2019
  • oktober 2019
  • september 2019
  • augustus 2019
  • juli 2019
  • juni 2019
  • mei 2019
  • maart 2019
  • februari 2019
  • januari 2019
  • december 2018
  • november 2018
  • oktober 2018
  • september 2018
  • juli 2018
  • juni 2018
  • mei 2018
  • april 2018
  • maart 2018
  • februari 2018
  • januari 2018
  • december 2017
  • november 2017
  • oktober 2017
  • september 2017
  • augustus 2017
  • juli 2017
  • juni 2017
  • mei 2017
  • april 2017

Copyright © 2019 Over de Muur.

Hit WordPress Theme by ThemeHit

Achtergrondfoto PD Ur Cameras
Facebook - Twitter