In de Amerikaanse sitcom Ghosts vormen rondspokende voorouders een olijke verzameling van rare snuiters. De serie toont het universeel menselijke, maar kan ondertussen niet ontsnappen aan de vooruitgang. Ghosts is ‘chronologisch snobistisch’.
Yuppenstel Sam(antha) en Jay erven een vervallen, negentiende-eeuws landhuis in upstate New York. Geïnspireerd door Hallmarkromantiek besluiten ze er een B&B te beginnen. Wat ze dan nog niet weten, is dat ze niet de enige bewoners zijn van het huis. Er dolen al eeuwen overleden voorouders rond. En door hun verschillende temporele afkomsten en hun stierlijke verveling zijn die onsterfelijke huisgenoten bijzonder geestig.
De eerste twee seizoenen van de Amerikaanse Ghosts-serie staan sinds kort op de Nederlandse en Vlaamse Netflix. Daar is het een succes: de serie stond al direct in de top-10 meest gekeken series. De Amerikaanse sitcom is een remake van het eveneens populaire Britse origineel (2019-2023). Bij de oosterburen draait op Erste ondertussen een Duitse editie die, gek genoeg, ook Ghosts heet. Dit stuk gaat echter niet over de originele BBC-versie of die Duitse Neuauflage. Gratis scriptietip voor een masterstudent publieksgeschiedenis: leg de versies eens naast elkaar. Ik ben namelijk heel nieuwsgierig of de Engelse en Duitse geesten geplaagd worden door hetzelfde spook: dat van De Vooruitgang.
Temporele meerstemmigheid
Na een bijna-doodervaring kan Sam de spoken in haar huis zien en met ze praten. De geesten leren zo via het jonge stel, de B&B-bezoekers en de nieuwe televisieaansluiting de wereld van nu kennen. Tegelijkertijd spreekt het verleden ook tegen het heden. Volgens de sociaalpsycholoog Constance de Saint-Laurent leven wij, mensen, altijd in een ‘temporeel heteroglossia’ — in de meerstemmigheid van tijden. Wat ze daarmee bedoelt, is dat we in ons denken altijd de metaforische “stemmen” van andere tijden horen, bijvoorbeeld die van de toekomsten die we ons inbeelden, maar ook de verledens — individueel en collectief — die achter ons liggen. In Ghosts zijn die stemmen niet alleen metaforisch. Het verleden spreekt letterlijk met de levenden. En soms schreeuwt ze; wanneer de geesten nog een aflevering van hun favoriete reality-datingshow op de TV willen zien.
Sam leert zo een Viking kennen, een Amerikaanse revolutionair, een zwarte zangeres uit de roaring twenties en Sams eigen achterachterachtergroottante: Hetty Woodstone. Al deze karakters belichamen — of begeestigen? — een bepaald verleden. De een doet dat met meer nuance dan de ander. Terwijl knuffelnoorman Thorfinn opschept over plunderen, mede en orgies, stipt de show via zangeres Roberta juist serieuzere thema’s als racisme aan.
Omgekeerd anachronisme
Verreweg het meest interessante karakter is Hetty. Zij is één groot anachronisme. Anachronisme is een doodzonde voor historici. In historische TV- en filmkomedies is het anachronisme juist het tegenovergestelde. Van de steentijdauto van de Flintstones, de splinterpartijen met lange afkortingen in Monty Pythons Life of Brian tot de hoogbarokke metalband in de Poolse mockumentary 1670: de lol zit erin dat het juist niet klopt. Cultuurwetenschapper Johan Shanks schrijft dat bewuste presentist anachronisms een laag ironie over historische TV leggen.
Als we het over anachronismen hebben, betekent dat meestal dat we iets op het verleden projecteren dat er nog niet was. In Ghosts is er echter iets anders aan de hand — iets wat ik fascinerend vind. De serie vindt plaats in het nu en haalt het verleden naar onze tijd toe. De geesten zijn anachronismen, maar een type anachronismen welke we niet vaak zien in films en series. Ze vertegenwoordigen ideeën en levenswijzen die niet meer bestaan, of waarvan we denken dat ze niet meer bestaan. Het beste voorbeeld daarvan is Hetty.
Gelukkige kinderarbeidertjes
De deftige Hetty was getrouwd met haar achterneef, een rijke robber baron uit de gilded age (c. 1870-1890). Ze heeft het huidige huis laten bouwen en is daarmee een voorouder van Sam. Door haar maatschappelijke en temporele afkomst is Hetty echter het tegenovergestelde van haar vriendelijke, progressieve nakomelinge. Hetty klaagt over Sams onvrouwelijke kleding, over dat ze zelf een automobiel bestuurt en over haar vriendelijke omgang met het B&B-personeel. Maar Hetty’s historische afkomst blijkt ook uit andere dingen. Als de aannemer die de B&B verbouwt zijn zoontje meeneemt en deze met een speelgoedhamer rondloopt, schrikt Hetty. ‘Iedereen weet toch dat je kinderen onder de zeven niet moet laten werken?!’
Hetty klaagt regelmatig over maatschappelijke en culturele veranderingen. Zo maakt de wasmachine veel meer geluid dan de wasvrouw die zij vroeger had en betreurt ze het dat je niet meer ongestraft je bedienden mag wurgen. ‘Dit noem je vooruitgang?!’
Toch moet Hetty schoorvoetend erkennen dat in haar tijd ook niet alles perfect was. Zo overtuigt roaring-twenties-Roberta Hetty ervan dat vrouwen ook stemrecht moeten hebben. Alhoewel het zelf beheren van geld Hetty nog wel wat ver gaat. ‘Baby steps,’ aldus een van de collegageesten.
Waar die baby steps naar leiden is duidelijk: de vooruitgang.
Lachen om het verleden
In haar boek over het komisch gebruik van de middeleeuwen schrijft Louise d’Arcens dat er drie manieren zijn om in de lach te schieten door het verleden. Je kunt lachen om het verleden, in het verleden en met het verleden. Om het verleden is de geschiedenis uitlachen: kijk nou eens wat een malle Viking. Lachen in het verleden draait om het universeel menselijke: de grap vindt min of meer toevallig plaats in een historische setting, maar had ook gewerkt in een hedendaagse. Lachen met het verleden gebruikt het verleden om juist kritiek te uiten op het heden.
Enerzijds pleit de serie voor een universele menselijkheid. Zo blijkt zelfs de ruwe Viking Thorfinn een goede vader te willen zijn voor zijn zoon. Het laat zien onze voorouders op sommige vlakken niet anders waren dan wij. (Onder historici is dit overigens een betwiste stelling.) Anderzijds twijfelt de serie nergens aan de morele superioriteit van het heden. De (erg geestige) kinderarbeidgrappen tonen dat het verleden niet alleen een foreign country is, maar ook een barbaars buitenland. We lachen zo om het verleden. Dat is zeker vermakelijk, maar het is ook wel wat simplistisch.
De anachronistische geesten en vooral Hetty maken de grootste karakterontwikkeling door. Zij moeten zich aanpassen aan het heden. Andersom leren Samantha en Jay niet zoveel van het verleden. Er wordt nauwelijks met het verleden gelachen. Het verleden wordt niet ingezet om, ik roep maar wat, hedendaagse schoonheidsidealen, sociale media, individualisering of onze shopverslaving te bekritiseren. Hedendaagse, hippe fenomenen worden heus belachelijk gemaakt — zoals een influencerbruiloft in de B&B — maar dat gebeurt niet per se via het verleden. Sam en Jay vinden de Instatrouwers net zo goed irritant. Ghosts is temporeel meerstemmig, maar het verleden krijgt nooit eens gelijk.
Chronologisch snobisme
Hetty is zonder twijfel een snob. Ze kijkt neer op personeel, op haar medegeesten en op hedendaagse trends. Beetje bij beetje past ze zich echter aan, net als de andere onsterfelijken. Daarmee is het plot van de serie ook snobistisch. De letterkundige en schrijver C.S. Lewis klaagde over ‘chronologisch snobisme’ dat hij bij andere denkers in zijn tijd zag. Die anderen meenden dat het heden beter was dan het verleden en dat alles uit het verleden achterhaald was; dat het niet meer bestond omdat het ten prooi was gevallen aan De Vooruitgang.
Lachen om het verleden kan voortkomen uit dit chronologisch snobisme, uit dit temporeel superioriteitsgevoel. In het geval van de kritische grappen over kinderarbeid en het patriarchaat is dat terecht. Westerse maatschappijen zijn in bepaalde opzichten verbeterd. Maar is daarmee alles uit het verleden per definitie gedateerd? Waarom zegt Thorfinn niets over de relatief sterke positie van vrouwen in Vikingsamenlevingen, bijvoorbeeld?
Lachen met het verleden is het tegenovergestelde van chronologisch snobisme. We kunnen het verleden gebruiken om het heden te kakken te zetten. Misschien gebeurt het nog eens in de volgende seizoenen van Ghosts. Ik blijf in ieder geval kijken. Chronologisch snobisme ten spijt, als sitcom is Ghosts gewoon enorm goede TV. Dat vinden ik en mijn huisspoken.
Adriaan Duiveman is historcus en postdoc aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.