Terwijl de ontevredenheid in het Nederlandse Hoger Onderwijs toeneemt, blijft de stakingsbereidheid laag. Gewoon doorwerken houdt het systeem echter in stand ten koste van collega’s, studenten en de sector als geheel. Intussen tonen collega’s aan de Britse universiteiten aan dat staken niet alleen nodig is om het tij te keren, maar dat het ook werkt.
De reacties op de “witte staking” in het Hoger Onderwijs tijdens de maand november waren even tekenend als voorspelbaar: “Het lukt niet”, vatte Science Guide de ervaring van deelnemers samen. Het blijkt simpelweg onmogelijk om alle verplichtingen van een academische aanstelling uit te voeren binnen de contractuele uren. Bang om studenten, collega’s, of de eigen carrière te benadelen, houden academici een model in stand dat drijft op onbetaald overwerk, de exploitatie van (veelal jonge) collega’s en discriminatie van degenen die minder in staat zijn de rat race vol te houden. Echter, zolang werknemers het systeem zelf in de kaart spelen – uit liefde voor het vak of bezorgdheid om de studenten, ‘omdat het er nou eenmaal bij hoort’, of omdat het beter is dan werkloosheid – behouden werkgevers een vrijbrief om nóg meer bezuinigingen door te voeren, nóg meer output te vereisen, en nóg minder baanzekerheid te bieden. De enige manier om het model te hervormen, zoals collega’s in het Verenigd Koninkrijk laten zien, is wanneer de sector als geheel samen komt om het werk neer te leggen.
Sinds 25 november zijn academici, bibliotheek-personeel, IT-medewerkers en andere werknemers aan zestig Britse universiteiten in staking in het kader van één of (in 42 gevallen) twee geschillen. Het eerste dispuut betreft pensioenen, volgend op de 14-dagen durende industriële acties in februari en maart 2018. Destijds slaagde het universiteitspersoneel aangesloten bij de UCU (University and College Union) vakbond erin om veranderingen in het USS pensioenstelsel tegen te gaan die een nieuw lid bijna £10,000 op jaarbasis had kunnen kosten. Ondanks dat de staking samenviel met extreme kou en sneeuwval voerden tienduizenden werknemers en sympathiserende studenten wekenlang actie. Het resultaat was de oprichting van een Joint Expert Panel met als taak de herberekening van het pensioenmodel. Zonder de uitkomst af te wachten zijn de werknemers-contributies in de tussentijd echter aanzienlijk verhoogd op basis van de oorspronkelijke, weerlegde berekening. Het zijn deze verhogingen die de huidige staking aanvecht.
Het tweede geschil is veel breder van aard. Onder de slogan “Four Fights, One Voice”, keert het stakende personeel zich tegen de loonverschillen tussen mannen en vrouwen (15% pay gap) en witte en niet-witte werknemers (9-15%); de baanonzekerheid veroorzaakt door de vele tijdelijke (70% van onderzoeksfuncties) en deeltijd–contracten (verantwoordelijk voor 25-30% van het bachelor-onderwijs); de toenemende werkdruk; en de afname van de salarissen in reële termen (17-20% sinds 2009). Een in 2019 gehouden enquête onder 3,800 tijdelijke en deeltijd-krachten in het Britse hoger onderwijs wees uit dat zij gemiddeld 45% van hun werk onbetaald doen, dat bijna 60% moeite had om financieel rond te komen en dat 71% negatieve gevolgen op hun geestelijke gezondheid ondervond. De huidige staking brengt de schrijnende persoonlijke verhalen achter deze cijfers op grote schaal voor het voetlicht via Twitter hashtags zoals #precaritystories en #anticasualisation en UCU’s HE action live.
Aan mijn eigen universiteit, de University of Warwick, hebben collega’s afgelopen week bordjes de grond in geslagen met daarop hun eigen “unistory”.Uitingen variëren van het deprimerende “I get paid one in every four hours worked” tot openbaringen van mensen die twintig jaar lang van tijdelijk contract tot tijdelijk contract geleefd hebben, of ondanks duizenden ponden aan betaalde visumkosten in angst leven om net als andere academici uitgezet te worden. En dit zijn dan nog de mensen die wettelijk gezien mogen staken, een recht dat effectief is ontzegd aan tijdelijke docenten die als uitzendkracht in dienst zijn bij Unitemps, Warwick’s dochteronderneming. Het uitbesteden van hoger onderwijs aan derden om arbeidsrechten te omzeilen is slechts één van de manieren waarop het marktdenken afbreuk doet aan de universiteit. Dezelfde neoliberale agenda wordt bijvoorbeeld door Coventry University misbruikt om de jaarlijkse salarisprogressie te onthouden aan het overgrote deel van het personeel wier performance het predikaat strong in plaats van outstanding opgeplakt krijgt.
Voor werknemers aan Nederlandse universiteiten klinken veel van deze situaties bekend in de oren, toch blijft de bereidheid om het systeem actief aan de kaak te stellen beperkt. Zoals Eelco Runia constateerde, werken de meeste academici onbedoeld mee aan de eigen exploitatie: het productiviteitsdenken is zo zeer geïnternaliseerd dat onbetaald overwerk vanzelfsprekend wordt. Dit stelt de werkgever in staat de werklast nóg verder op te schroeven of het vaste personeelsbestand nóg verder af te slanken. Veel Britse collega’s legden zich ook neer bij deze vicieuze cirkel: men dacht het zich niet te kunnen veroorloven om tijd aan het onderzoek te onttrekken, wilde de studenten niet benadelen, of had simpelweg zó’n precaire arbeidssituatie dat een vaste baan of pensioen überhaupt onhaalbaar leek. De staking van 2018 heeft dit narratief ingrijpend veranderd. Onderlinge competitie heeft plaatsgemaakt voor een breed gedragen solidariteitsgevoel, met daarbij een cruciale rol voor de fysieke en digitale picket lines als krachtige afspiegelingen van een universiteit waar studenten en staf centraal staan, niet managers en marketing.
Eén van de zes historici die hun verhaal deelden op de History Workshop blog vatte het aldus samen: “If it seems like the strike offers an alternative idea of the university, it is because of this; people gathering, meeting, and talking in ways we don’t have time to otherwise.” Dít was de grootste winst van de vorige staking, en dit is waar in Nederland de meeste winst te behalen valt. Gesteund door de herwonnen zeggenschap over de sector gaat de geest in het VK niet meer terug in de fles, ook niet als dat betekent dat we na de jaarwisseling opnieuw het werk moeten neerleggen. Zoals dezelfde Cambridge promovendus ontnuchterend opmerkte: “For those of us […] who look ahead to a future of precarious employment, it may well be that our biggest ‘contribution to the field’ is the fight for the future of higher education.”
Deze strijd is in Nederland niet minder urgent. De door WO in Actie ingezette campagne is een stap in de juiste richting, maar heeft alleen kans van slagen als medewerkers in alle geledingen bereid zijn om eensgezind hun nek uit te steken voor de universiteit als geheel. De vakbondsacties van UCU tonen aan waar we gezamenlijk toe in staat zijn: het is tijd om het goede voorbeeld te volgen.
Guido van Meersbergen is assistant professor aan The University of Warwick. Hij geeft college in vroegmoderne wereldgeschiedenis en doet onderzoek naar handel en diplomatie in Azië. Je kunt hem vinden op Twitter.